انواع اختلالات رفتاری کودکان و دلایل ایجاد آ‌ن‌ها

گاهی اوقات یکسری رفتارهای افراطی و انحرافی مانند اعمال تهاجمی یا برانگیخته شدن‌های ناگهانی، رفتارهای افسرده‌گونه و گوشه‌گیرانه را در برخی کودکان می بینیم که انجام آن‌ها در اختیار خود فرد نبوده و گاهی برایش ناخوشایند است. در این حالت گفته می شود که کودک دچار اختلالات رفتاری است.

از دیگر نشانه های اختلالات رفتاری که بین کودکان شنخته شده این است که اکثر آنان در کلاس درس دارای رفتارهای نامناسب هستند، از تمرکز بالا برخوردار نیستند و یا ناراحتی های احساسی خود را به شیوه‌های مختلفی نشان می دهند و در اغلب موارد رفتارهایشان باعث حواس‌پرتی سایر هم‌کلاسی‌ها می‌شود.

اختلالات رفتاری در کودکان می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که رفتارهای غیرطبیعی را نیز به دنبال دارد. طبق تحقیقات انجام گرفته، منشأ این اختلالات می‌تواند مربوط به عوامل بیولوژیکی، خانوادگی و مدرسه باشد.

بیماری فیزیکی یا معلولیت، سوء تغذیه، آسیب‌ های مغزی و عوامل ارثی از جمله مهم‌ترین دلایل بیولوژیکی ممکن برای بروز اختلالات رفتاری در کودکان است. سایر عوامل مرتبط با زندگی فردی که ممکن است در رفتارهای مرتبط با اختلال رفتاری اثر داشته باشند، شامل موارد زیر می‌باشد.

• طلاق والدین و یا بروز دیگر ناراحتی های عاطفی در خانه؛
• تهدید شدن از سوی والدین؛
• سبک زندگی ناسالم یا خط مشی ناسازگار با جامعه؛
• نگرش بد به تحصیل یا مدرسه؛
• فقر؛
•  تأثیرات سوء فرهنگی و اجتماعی (نظریه جامعه‌شناسی و بوم‌شناسی)؛
• تجربه‌های نامطلوب و شکست‌های مداوم.

تمامی این موارد بر رفتار و شکل‌گیری شخصیت کودکان تأثیرگذار هستند. در واقع می‌توان اینگونه عنوان کرد که رفتار کودکان بازتابی از رفتار والدین و بستگان نزدیک و جو حاکم در منزل است.

نشانه ‌های اختلال رفتاری چیست؟

طبق گزارش‌های بیمارستان کودکان در بوستون، تعدادی از نشانه‌های عاطفی اختلالات رفتاری به صورت زیر هستند:

• زود می‌رنجند یا عصبانی می‌شوند؛
• اغلب عصبانی و تندخو به نظر می‌رسند؛
• دیگران را سرزنش می‌کنند؛
• از قوانین پیروی نمی‌کنند؛
• لجبازی و کج‌خلقی می‌کنند؛
• در مدیریت و غلبه بر حس ناامیدی ناتوان‌اند.

نشانه های فیزیکی اختلالات رفتاری

در اکثر موارد، معمولاً اختلالات رفتاری با نشانه‌های فیزیکی همراه نیستند و بیشتر علایم عاطفی دارند؛ اما گاهی برخی از افراد دارای اختلالات رفتاری به سمت مصرف مواد مخدر و حتی سو مصرف، جذب می‌شوند. که گاهی نشانه‌هایی مانند: سوختگی و تاول نوک انگشتان، لرزش و یا برافروختگی و تورم چشم‌ها در جسم آنان دیده می‌شود.

انواع اختلال‌های رفتاری
در ادامه چند مورد از مهم‌ترین اختلالات شناخته ‌شده در کودکان را با هم مرور می‌کنیم:

1. اوتیسم:

اختلال اوتیسم از شایع‌ترین اختلالات روان‌پزشکی در کودکان است که چند نشانه‌ معین و غیرقابل تغییر دارد. این چهار نشانه شامل: انزوای اجتماعی، عقب‌ماندگی ذهنی، نقایص زبانی و رفتارهای کلیشه‌ای می‌‍شود.

کودکان اوتیسم معمولاً در برقراری ارتباط با دیگران و محیط پیرامون خود مشکل دارند. حتی در اکثر مواقع دوست دارند تنها باشند. از این رو به لحاظ برقراری ارتباطات اجتماعی، کودکان مبتلا به اوتیسم را به سه دسته  کودک کناره‌گیر، کودک منفعل و کودک فعال تقسیم می‌کنیم.

از نشانه‌های کودک کناره‌گیر این است که به‌ندرت خودش شروع کننده یک ارتباط اجتماعی است. کودک منفعل اصولاً خودش شورع کننده تماس و ارتباط با دیگران نیست اما به تماس دیگران پاسخ می‌دهد و در انتها، کودک فعال کودکی است که به دیگران به طریق غیرمعمول و غیرعادی نزدیک می‌شود.

2. اختلال سلوک:

در این نوع اختلال، کودک رفتارهای همراه با پرخاشگری دارد. در اصل کودک بی‌توجه به قوانین و هنجارهای اجتماعی متناسب با سن خودش رفتار می‌کند. رفتارهایی مثل دزدی از داخل یا خارج از منزل، دعوا کردن، دروغ‌گویی، فرار از مدرسه یا خانه و تهدید دیگران از اثرات این نوع اختلال است.

هم‌چنین کودکی مبتلا به اختلال سلوک ممکن است در سن پایین درگیر مسائل جنسی شود، با گروه‌های بزهکار در ارتباط باشد یا به اموال دیگران خسارت وارد کند. علاوه‌براین چنین کودکانی معمولاً دوستی ندارند یا تعداد دوستان آنان بسیار کم است.

3. اختلال کم توجهی – بیش فعالی (ADHD):

این اختلال نوع دیگری از مشکلات رفتاری رایج در کودکان به ویژه در دوران دبستان است.  از ویژگی‌های بارز این اختلال می‌توان به بی‌قراری افراطی و میزان توجه و تمرکز کم آنان اشاره کرد. چنین ویژگی‌‌هایی باعث می‌شود، رفتارهای نامشخص و بی‌هدفی از آنان سر بزند. علاوه‌براین کودکان دارای این اختلال در انجام تکالیف و به پایان رساندن مقاطع تحصیلی، مشکل جدی دارند. حتی گاهی نمی‌توانند به یاد آورند که باید چه‌کاری انجام دهند. همچنین مطالعات مرتبط با اختلال بیش فعالی نشان می‌دهد میزان بهره هوشی این کودکان طیف گسترده‌ای از هوش بالا تا عقب‌ماندگی ذهنی را شامل می‌شود.

4. اختلال لجبازی– نافرمانی:

در این اختلال، نحوه برخورد و مقابله کودک با سایرین بر مبنای خشم و نافرمانی مطلق است. جر و بحث‎ کردن با بزرگسالان، بی‌اعتنایی به دستورات آنان، ایجاد مزاحمت برای دیگران،‌ کینه‌توزی و پرخاشگری و سرزنش دیگران از جمله بارز‌ترین ویژگی‌های این اختلال در کودکان است.

 اما توجه داشته باشید که اختلال لجبازی با اختلال سلوک کتفاوت است، در اختلال لجبازی بر خلاف اختلال سلوک رفتارهای کودک باعث نقض جدی قانون و نادیده گرفتن حقوق دیگران نمی‌شود.

5. ‌اختلال تیک:

این اختلال شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌های حرکتی یا صوتی است که به‌ صورت ناگهانی، سریع، ناموزون و تکراری رخ می‌دهند. انواع مختلف تیک زمانی که فرد تحت تأثیر فشار روانی باشد، بدتر می‌شوند و به این ترتیب بر روند انجام فعالیت‌های مورد علاقه فرد اثر منفی می‌گذارد.

تیک ‌های حرکتی و صوتی را می‌توان به انواع ساده و مرکب تقسیم کرد. تیک ‌های حرکتی ساده مانند پلک زدن، تکان ‌دادن گردن، بالا انداختن شانه و شکلک درآوردن است. از طرف دیگر صاف‌کردن گلو، خرخر کردن، بالاکشیدن بینی و فین ‌کردن و پارس ‌کردن از جمله رفتارهایی است که نشان دهنده تیک ‌های صوتی ساده در کودک است. تیک حرکتی مرکب شامل حرکات چهره، پریدن، لمس ‌کردن و کوبیدن پا به زمین می‌شود. تیک‌های مرکب عبارتند از: تکرار کلمات یا عبارات خارج از متن، هرزه‌گویی، مکررگویی و پژواک گویی.
بیشتر اختلالات تیک،‌ موقتی هستند و با استفاده از درمان دارویی برطرف می‌شوند.

6. فوبی ‌ها (ترس ‌های مرضی):

ویژگی اختلال رفتاری فوبی، ترس مداوم از اشیاء یا شرایطی خاص است. ترس‌های مرضی با سنین مختلف روند رشد کودکان ارتباط دارند. معمولاً نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به این اختلال می‌دانند که ترس‌های آنان دلایلی غیرمنطقی دارد، اما در مورد کودکان این‌طور نیست. دلیل به وجود آمدن این ترس در کودک اصولاً مربوط به پیش‌بینی کردن آسیب دیدن از شی یا موقعیتی خاص در ذهن وی باشد.

اضطراب و ترس در کودکان مبتلا به اختلال فوبی ممکن است با گریه، بی‌قراری، سفت ‌کردن اعضای بدن یا محکم چسبیدن ابراز شود. این اضطراب و ترس شدید شود باعث پریشانی در فرد شده و با عملکردهای مختلف او تداخل پیدا می‌کند.
نوع دیگری از فوبی ‌ها وجود دارد، که کودک شدیداً از افراد غریبه کناره‌گیری می‌کند و در برقراری ارتباط روزانه‌اش با مشکل رو‌به‌رو می‌شود. فوبی اجتماعی، ترس شدیدی از موقعیت‌های اجتماعی داشته و به شدت از چنین موقعیت‌هایی دوری می‌کنند. مهم‌ترین محرک‌هایی که باعث ایجاد فوبی اجتماعی می‌شوند عبارتند از: صحبت کردن در جمع،‌ تعامل در موقعیت‌های اجتماعی، خوردن، نوشیدن و نوشتن در جمع و استفاده از توالت عمومی.

شما می‎توانید تمامی مباحث گفته شده را به صورت مفصل‌تر و کاربردی در قالب ویدئوهای آموزشی در اپلیکیشن استاد اپ دنبال کنید. با استفده از امکانات موجود در استاد اپ و با پرداخت هزینه‌ اشتراک بسیار ناچیز، آینده‌ا‌ی روشن و زندگی سالمی را برای فرزندان خود رقم بزنید.