هنر قلم زنی و آموزش آن

از بین شاخه‌های متنوع و جذاب رشته‌‌ هنر می‌توان به هنر قلم زنی اشاره کرد. اگر بخواهیم این هنر را در یکی دو جمله تعریف کنیم، باید گفت که هنر قلم زنی عبارت است از تزیین و کندن نقش‌های مختلف بر روی اشیای فلزی مانند مس، نقره، طلا و حتی برنج. این خطوط و نقش‌ها حاصل ضربه‌های چکش بر روی قلم‌هایی با اندازه‌های مختلف است که بر روی اجسام فلزی زده می‌شود. قلمزنی روی فلز از آن رو بیشتر مورد توجه هنرمندان است که از دوام و بقای بیشتری نسبت به سایر اشیا برخوردار است.

شما تا چه اندازه به این هنر آشنایی دارید؟ آیا از قدمت تاریخی آن چیزی می‌دانید یا اینکه چه ابزاری برای این کار استفاده می‌شود؟

اگر به این هنر علاقه دارید و دوست دارید که آن را یاد بگیرید، بهتر است تا پایان این متن با ما همراه باشید.

تاریخچه‌ هنر قلم زنی

این هنر از رشته هنر‌های سنتی ایران است که در دسته‌بندی‌های هنری در رده هنر‌های صناعی و در گروه فلزکاری قرار دارد. پیشینه قلم زنی تاریخ واضح و روشنی ندارد، در دوره‌های مختلف مادها، هخامنشی، سلوکی، اشکانی، ساسانی، سلجوقی، قاجار و صفوی این هنر خود را نشان داده است. قلم زنی با سابقه چندین هزار ساله خود، در دوران هخامنشیان رواج و در دوره ساسانیان به اوج خود رسید.

صاحبان این هنر می‌گویند: قلمزنی، هنری والا و ارزشمند در فرهنگ سنتی و معنوی ایرانیان است و جایگاه ویژه‌ای دارد که با کمک ذوق و اندیشه هنرمندان فعال در این زمینه با تأثیر از آداب، فرهنگ، عقاید و تحولات گوناگون پشت سر گذاشته و ماندگاری آن را به نسل‌های بعد منتقل کرده است. 

مواردی که باید در مورد هنر قلم زنی فرا گرفت

هنر قلم زنی در شهر‌های شیراز، اصفهان و تبریز سبک‌های مختلفی دارد. به طور مثال در تبریز از حرکت و فشار مچ دست برای قلم زنی و انجام آن استفاده می‌شود، در صورتی که در اصفهان از ضربات چکش استفاده می‌شود. برای همین قلم تبریز صاف و کم عمق است ولی قلم اصفهان عمیق‌تر است.

اگر هنر قلم زنی را حتی برای یکبار از نزدیک دیده باشید، می‌دانید که امری پز سر و صدا است که این سر و صدا حاصل ضربه چکش به قلم است. برای قلم زنی ابتدا داخل یا زیر ظرف یا سینی مورد نظر که ممکن است از جنس نقره یا طلا باشد از محلول قیر و گچ پر می‌کنند تا سر و صدای قلم کمتر به گوش برسد. سپس نقش مورد نظر را روی ظرف رسم کرده و قلم مناسب را انتخاب کرده و روی سطح ظرف قرار می‌دهند و با چکش بر انتهای قلم می‌کوبند تا شیارها و نقش‌ها با تغییر شدت ضربه روی ظرف ایجاد شوند.

قلم‌های این هنر متنوع هستند و نام‌های خاص خود را دارند مانند قلم سایه و قلم نیم‌بر. پس از ایجاد نقش‌ها، قیر را جدا می‌کنند و روی شیارها گرده زغال می‌ریزند و روی ظرف را با روغن جلای سیاه می‌پوشانند. به این ترتیب نقش‌های قلم‌زده شده به شکل خط‌هایی تیره و مشخص دیده می‌شود.

هم چنین این هنر شیوه‌های مختلفی هم دارد. در ادامه به صورت مختصر از شیوه‌های این هنر خواهیم گفت.

• شیوه برجسته:

در این مدل اختلاف سطح بین موضوع و زمینه کار بسیار زیاد‌تر از هنر منبت کاری است و هنرمند برای آن که بتواند بدون اشکال آن را انجام دهد از دو جهت پشت و رو به فلز ضربه می‌زند.

• شیوه عکسی:

با ایجاد سایه و خط در زمینه کار موضوع و طرح را نشان می‌دهند و هیچ اختلاف سطحی مشاهده نمی‌شود.

• شیوه زمینه پر:

با ایجاد بافت در زمینه، طرح اصلی را نشان می‌دهند و هیچ اختلاف سطحی بین زمینه و طرح وجود ندارد.

• شیوه منبت:

با ایجاد حداکثر دو سانتی‌متر اختلاف سطح بین موضوع و زمینه روی فلز نقش می‌زنند.

• شیوه مشبک:

با بریدن و جدا کردن از سطح کار موضوع و طرح اصلی را نشان می‌دهند.

برای انجام قلم زنی و اجرای این شیوه ها ابزار‌هایی مانند تسمه خط کشی، چکش قلم زنی، پرگار و انواع قلم
( قلم لم پرداز، قلم نیم‌رو، گرسواد، بادومی، بدون آج و … نیاز داریم.

آموزش هنر قلم زنی

قبل از قلم زدن، باید درون یا زیر شئی مورد نظر را از قیر مذاب انباشته کرد و پس از سرد شدن، کاملاً سفت شده باشد.

برای انتقال نقشه روی کار لازم است تا سطح فلز مورد نظر چرب شود. نقشه را روی آن می‌گذارند و با پودر ذغال که در دستمال نرمی پیچیده شده روی نقشه می‌کشند. پودر ذغال از سوراخ‌های روی نقشه عبور می‌کند و روی سطح فلز می‌نشیند و بدین ترتیب شکل طرح روی اثر منتقل می‌شود. سپس هنرمند با استفاده از قلم های آج دار و یا بدون اج شروع به قلم زدن می‌کند.

در این مقاله اشاره کمی به نوع آموزش هنر قلم زنی شد، هم چنین شیوه‌های آن به طور مختصر و کوتاهی گفته شد. اگر به صورت جدی به آموزش هنر قلم زنی فکر می‌کنید و دوست دارید آن را بهتر از اساتید مجرب یاد بگیرید توصیه می‌کنیم تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.

آموزش مجازی قلم زنی

یکی از راه‌های آموزش و یادگیری می‌تواند یادگیری از راه دور در فضای مجازی با اینترنت و صفحات وب و هم‌چنین اپلیکیشن‌های موجود باشد. از قابلیت اپلیکیشن‌ها آموزش و یادگیری بدون حضور فیزیکی در کلاس‌ها و هم‌چنین یادگیری سریع و در دسترس است. شما با نصب یک اپلیکیشن بر روی گوشی موبایل می‌توانید شروع خوبی برای یادگیری داشته باشید.

یکی از این اپلیکیشن های آموزشی که به شما در آموزش و یادگیری کمک می‌کند، استاد اپ است. استاد اپ توسط آکادمی مجازی ایرانیان برای افزایش دسترسی همه مردم به دانش کاربردی برای ارتقا کیفیت کار و زندگی ایجاد شده است. در این اپ محتواهای آموزشی به صورت ویدیویی و صوتی با کیفیت بالا در موضوعات مختلف است. شما با نصب این اپ می‌توانید از آموزش هنر قلم زنی بهره ببرید زیرا دیگر هیچ محدودیتی بین شما و آموزش و یادگیری نیست.